Storytelling - Les 1: Een verhaal heeft - net als seks - een climax nodig.
Waarom hebben sommige verhalen heel veel impact, terwijl andere een stille dood sterven? Die vraag hield mij nogal bezig toen ik als student Journalistiek van net 21 in Hilversum aan de slag ging. Eerst als verslaggever voor Radio 1, daarna als tv-maker voor de Publieke Omroep. Nu, 21 jaren ouder en wijzer, heb ik een hoop geleerd over storytelling. Door schade en schande, dat wel. Er waren prachtige successen, maar het meeste leerde ik van de flops. TV is een geweldige leerschool, omdat we dankzij de (kijk-)cijfers steeds meer leren over welke verhalen welke kijkers boeien en waarom. Ik leerde drie belangrijke lessen – die ook voor jou relevant zijn. Want of je nou CEO, ondernemer, manager of professional bent, we zijn allemaal verhalenvertellers.
Het eerste format dat ik ooit bedacht met een aantal andere jonge honden, heette Voor Pampus. Het idee: vier jongeren worden ontvoerd van school en 48 uur opgesloten in de kerkers op het eiland Pampus, met als belangrijke restrictie dat ze niet mogen praten. Ons enorme enthousiasme over dit concept kon helaas niet voorkomen dat we tijdens het draaien tegen een cruciale vraag aanliepen: waar leidt dit alles in hemelsnaam toe? Tot welk grote inzicht, conflict of ontdekking leidt dit experiment? Daar hadden we niet over nagedacht. Het format is nooit verder gekomen dan de pilot.
Een verhaal heeft een climax nodig, net als seks en muziek. Keer op keer zie je bij succesvolle tv-formats, dat elke aflevering, elk verhaal, heel duidelijk richting een hoogtepunt beweegt. Bij Wie is de Mol weet je dat er weer iemand naar huis moet, net als bij The Voice en Boer Zoekt Vrouw.
Bij Het Familiediner, een van mijn programma’s, werkt het verhaal van de familieruzie heel helder toe naar een climax: het punt waar de limousine aan komt rijden en we allemaal vol spanning toekijken of de ruziënde partijen zijn ingestapt – en dus weer om tafel willen met elkaar. Een goed verhaal, of het nou een tv-programma, een speech of een boek is, doet aan het begin een belofte en lost die tegen het einde van het verhaal in. Daarmee creëer je een spanningsboog. De spanning neemt steeds verder toe, tot aan de climax, het hoogtepunt. Of dat bij een tv-programma lukt, kunnen we altijd mooi terugzien in de ‘minuten-analyse’. Zie hieronder die van een van de afleveringen van Het Familiediner. Bij een goede spanningsboog neemt het aantal kijkers toe richting de climax van het verhaal/programma – in dit geval tot 1.5 miljoen kijkers (!). Zie ook hoe direct ná de climax mensen snel wegzappen. Zodra de belofte is ingelost of de vraag beantwoord, verlies je je publiek.
Conclusie: Wees duidelijk waar je verhaal naartoe gaat, vanuit welke belofte of vraag je naar welke grote onthulling, overwinning of conclusie op weg gaat.
Storytelling - Les 2: Hoe groter het probleem, hoe beter het verhaal
Drie jaar geleden was ik als eindredacteur verantwoordelijk voor De Opvoeders, een programma op NPO1. Het idee: Vijf gezinnen geven hun opvoedmethode prijs. Kleine camera’s registreren hoe het er achter de voordeur aan toegaat. De beelden worden door opvoeddeskundige Steven Pont geduid. Leuk format, maar het werd geen succes. Waarom niet? Omdat de keuze voor ‘normale’ gezinnen – in plaats van gezinnen waar de kinderen de hele tent afbreken zoals bij de Nanny – ervoor zorgde dat de (opvoed-)problemen niet groot genoeg waren om de kijkers te boeien.
Waarom is Ik Vertrek zo’n succes? Omdat het format draait om de oneerlijke aannemers, ingewikkelde lokale regels, lekkende plafonds en alle andere onverwachte sh#t waar een enthousiast stel tegenaan loopt als ze hun buitenlandse droom willen realiseren. Problemen dus.
Problemen vormen de rode draad van verhalen. Waarom? Omdat verhalen het ’trainingsveld’ zijn waarop wij oefenen met de moeilijke dilemma’s en problemen van het leven. Een verhaal is als een flight simulator, waarmee we door de ogen van de hoofdpersoon letterlijk ervaren hoe het is om met heftige, zware, moeilijke uitdagingen van het leven om te gaan – zónder de risico’s van het zélf meemaken. Hoe groter de obstakels, hoe spannender het tv-programma. Hoe zwaarder de fysieke uitdagingen bij Kamp van Koningsbrugge of Expeditie Robinson, hoe boeiender. Hoe groter de ruzies bij Het Familiediner of Big Brother, hoe interessanter.
Een van de meeste bekende verhaal-vormen – en zeker een van de simpelste – is ‘man-in-hole’ (zie onder) van Kurt Vonnegut: iemand komt in de problemen, komt er weer uit en is beter af dan daarvoor.
Conclusie: Wil je een goed verhaal vertellen, vraag je dan af om welke grote uitdaging, welk enorme dilemma of welk prangend probleem je verhaal draait.
Storytelling - Les 3: Een goed verhaal is een ketting van OORZAAK en GEVOLG
Op dit moment wordt onze nieuwe serie met Tygo Gernandt, Tygo in de Jeugdcriminaliteit, uitgezonden op NPO3. Een van de grootste uitdagingen bij dit format is dat we verschillende korte verhalen en onderdelen in één aflevering stoppen. Maar hoe hou je de kijker vast als je weet dat elke wisseling van verhaal of scene een potentieel zapp-moment is?
Het antwoord: denk in oorzaak en gevolg. Dat is namelijk hoe onze hersenen werken. We geven betekenis aan de wereld om ons heen door overal ‘kettingen’ van oorzaak en gevolg van te maken. Dus wil je jouw publiek blijven boeien, zorg dan dat elk onderdeel van je verhaal een logisch gevolg is van het onderdeel, de scene of de alinea daarvoor. Hoe we dat bij Tygo in de Jeugdcriminaliteit bijvoorbeeld doen: elke scene roept een vraag op (vaak vanuit de emotie van Tygo) waar we in de volgende scene mee verdergaan. Zo ontmoet Tygo in aflevering 1 de vader van Nick, een 16-jarige jongen die door andere jongens van 15 (!) en 18 is doodgestoken. Het roept bij Tygo de vraag op wat er in vredesnaam aan de hand is, met steeds meer steekincidenten met steeds jongere daders. Die vraag brengt hem bij criminoloog Robbie Roks, die al jaren onderzoek doet naar jeugdcriminaliteit. En zo proberen we de scenes als domino-stenen tegen elkaar aan te laten vallen.
Conclusie: ‘componeer’ je verhaal met behulp van oorzaak en gevolg, waarbij elk onderdeel logisch volgt op het vorige.
Blogs en artikelen
Herman Wegter
Herman is onze storytelling-specialist. Hij verdiept zich elke dag in verhalen en verzorgt training en lezingen.
