Wanneer werkt Transactionele Analyse?
Binnen organisaties kan Transactionele Analyse (TA) antwoord geven op veel vragen:
- Hoe bouw je een psychologisch veilige organisatiecultuur?
- Hoe voer je goede gesprekken over cultuurverandering?
- Hoe bouw je sterke teams?
- Hoe ga je om met weerstand binnen een organisatie?
- Hoe herken je disfunctioneel gedrag bij jezelf of een ander en hoe je ermee omgaan?
Wij werken graag met TA omdat het vol zit met zeer herkenbare en praktisch toepasbare concepten en inzichten. Het biedt precies de juiste verdieping om met teams en individuen de onderstroom te onderzoeken en bespreken die nodig is om de bovenstroom succesvoller te laten zijn.
Oorsprong Transactionele Analyse
Transactionele Analyse is een theorie over de persoonlijkheid, communicatie en psychologische ontwikkeling die is ontwikkeld in de jaren 1950-1970 door Eric Berne.
Het is een psychotherapeutisch denk- en werkmodel dat veel ontleent aan de psychoanalyse, maar dat daar ook belangrijk van verschilt door het gebruik van gewone omgangstaal, en door de nadruk te leggen op waarneembaar sociaal gedrag en de keuzevrijheid van mensen.
In contact met anderen komen we onszelf tegen. We lopen tegen onze eigen onvermogens aan zonder te beseffen wat de dieperliggende oorzaak hiervan is. Transactionele Analyse (TA) geeft je hierop antwoord, geeft je inzicht in gedrag, gedragspatronen en achterliggende oorzaken. Door je hiervan bewust te worden leer je hoe je deze kunt veranderen.
Met de grote verscheidenheid aan concepten uit de Transactionele Analyse leer je over jezelf, je eigen communicatie en de onderlinge interacties. Zeer waardevol dus voor organisatie- en teamontwikkeling.
Basisgedachten van Transactionele Analyse
De Transactionele Analyse vertrekt van enkele filosofische uitgangspunten over mensen, het leven en het doel van verandering.
Mensen zijn OK.
Of anders gezegd: Ik ben OK, jij bent OK.
Deze basisgedachte geeft aan dat alle mensen waarde en waardigheid hebben. Soms kun je wellicht niet waarderen of accepteren wat andere mensen doen, maar je kunt wel accepteren wie ze zijn. Het ‘ik ben OK, jij bent OK’-uitgangspunt maakt ook dat alle mensen van hetzelfde niveau zijn, ook als ze verschillend presteren of van een verschillend ras, leeftijd of religie zijn. Met andere woorden, als ik OK ben en de ander ook, dan sta ik niet boven de ander en de ander staat niet boven mij.
Iedereen heeft het vermogen om te denken.
Het is daarom ook ieders verantwoordelijkheid om te beslissen wat hij of zij van het leven verlangt en om te leven met de gevolgen van dit besluit.
Mensen bepalen hun eigen lot door middel van besluiten en deze besluiten kunnen herzien.
Kinderen beslissen onder druk van hun ouders of een situatie, om bepaalde zaken wel of niet te doen, om te krijgen wat zij nodig hebben. Zo ontwikkelen we gedragspatronen en strategieën die we in ons volwassen leven ook nog gebruiken, zelfs als deze gedragspatronen niet meer productief of zelfs pijnlijk blijken.
De TA gaat ervan uit dat als wij zelf als kind een beslissing namen om bepaald gedrag te vertonen, we deze beslissing als volwassene ook zelf kunnen herzien. Op deze manier kunnen mensen veranderen.
Inhoudsopgave
Add a header to begin generating the table of contents
"De training voelde persoonlijk relevant, doordat je de ruimte gaf aan het team om de middag in te vullen. Het gaf mij het gevoel dat we echt de tijd namen om eens goed met elkaar te praten en scherp te stellen waar onze en mijn uitdagingen liggen."
Hardnekkige gedragspatronen veranderen
We weten allemaal dat gedragspatronen soms heel hardnekkig kunnen zijn, ook al doen we nog zo ons best om die te veranderen. Dat geldt voor ons eigen gedrag, voor het gedrag van de personen waar we mee relateren en voor elke onderlinge interactie tussen mensen (‘trans-acties’ in de Transactionele Analyse).
Inzicht in die onderlinge interacties en communicatiepatronen tussen mensen en in de oorsprong en structuur van het gedrag van personen, geeft mogelijkheden om (ons eigen) gedrag en de communicatiepatronen met anderen te analyseren en daarop bij te sturen.
Egoposities
Het model van de egoposities of egotoestanden is wellicht het bekendste model binnen Transactionele Analyse. De basiswoorden van de egoposities zijn Ouder, Volwassene, Kind. Ze worden met hoofdletters geschreven omdat niet letterlijk de ouder, de volwassene of het kind wordt bedoeld. Dit is echt belangrijk om goed tot je te nemen als je werkt met de Egoposities.
We onderscheiden de volgende 5 posities:
Structurerende Ouder (SO). Je bent in de positie als je anderen vertelt wat zij moeten doen of wanneer je een oordeel uitspreekt over datgene wat zij doen. Je klinkt dan als: je moet, je mag niet, iedereen moet, het moet, we doen gewoon, luister goed. De negatieve uiting van SO komt over als kritisch, veroordelend en straffend.
Voedende Ouder (VO). Je bent nu anderen aan het verzorgen op een respectvolle manier. Je klinkt dan als: pas op, probeer het maar, wees gerust, kom maar hier, we kunnen dit, ze bedoelen het goed, neem toch pauze, ik maak me grote zorgen, mijn deur is altijd open. De negatieve uiting van VO komt over als betuttelend, beklemmend en soft.
Volwassene (V). In deze positie stel je prioriteiten, hou je overzicht, stel je vragen, vergaar je informatie en neem je besluiten. Het is de spil, de dirigent in het model. Je klinkt dan als: ik merk nu, ik denk, ik vraag me af, hoe werkt dit, wie heeft een idee, mijn voorstel is, wat is de situatie, dit zijn de opties, onze beslissing is dus, dit lijkt mij efficiënt. De negatieve uiting van V komt superrationeel en ‘overanalyserend’ over.
Aangepast Kind (AK). In deze positie houd je je aan de duizenden regels over hoe je moet leven en hoe je geaccepteerd wordt in de wereld. Je klinkt dan als: mag ik (even), kan ik (misschien), oeps, dat maak ik zelf wel uit, ik heb geen idee, het is zijn schuld, ik probeer maar wat, we kunnen ons beter schikken. De negatieve uiting van AK komt rebels, puberaal en tegendraads over.
Natuurlijk Kind (NK). Je laat in de positie je emoties zien, los staat van regels of beperkingen. Je klinkt als: dat lijkt me leuk, spannend, let’s go!, nu eerst even niks, ik ben gek op, ik heb nog een heel ander idee, wauw, wat een buitenkans! De negatieve uiting van NK komt roekeloos en impulsief over.
OK-Corral
Video uitleg 4 basishoudingen (2:10)
In de figuur hieronder zie je vier basishoudingen die je kunt hebben in interactie met anderen. Ze worden ook wel de levensposities genoemd omdat ze weerspiegelen welke positie je inneemt ten opzichte van het leven. Deze vensters op de wereld bestaan uit vier mogelijkheden die gegrond zijn op onze onderliggende overtuiging of wijzelf OK zijn of niet en of de anderen al dan niet OK zijn.
Afhankelijk van het kader dat je kiest, krijg je in meer of mindere mate een vertekend beeld van de werkelijkheid, als was het een soort lachspiegel. Dergelijke vertekeningen zijn niet willekeurig. Gedurende vele jaren heb je je vensterglas heel zorgvuldig bijgeslepen zodat je alleen die dingen ziet die je verwacht te zien en die je bestaande attitudes bekrachtigen.
De meeste mensen kennen al deze vier posities maar we hebben meestal een voorkeurspositie van waaruit we denken, handelen en voelen.
Ik ben OK, jij bent OK. Het zal duidelijk zijn dat deze houding het ideaal is. Je hebt zelfvertrouwen en je vertrouwt de ander. Een manager in deze positie groeit vaak even hard als zijn medewerkers. Mensen in dit kwadrant durven en kunnen zich kwetsbaar, zorgzaam en assertief op te stellen. Daardoor roepen ze deze kwaliteiten bij anderen op.
Ik ben OK, jij bent NIET OK is een houding waarin men zich beter voelt dan de ander. De ander deugt niet, dus het leidt tot beschuldigen, aanklagen, onderdrukken en het rechtvaardigt in extreme situaties geweld.
Ik ben NIET OK, jij bent WEL OK is een houding van onzekerheid en gerichtheid op de ander. Je zelfvertrouwen en zelfbeeld is lager. Wanneer iemand zich steeds omringd voelt door anderen die beter zijn, kan hij uiteindelijk in een burnout of depressie terechtkomen.
Ik ben NIET OK, jij bent NIET OK is een houding van van vermijden, terugtrekken, ruzie maken en uiteindelijk wanhoop: ik deug niet, de anderen ook niet, en er is niemand die mij nog kan helpen. De meest destructieve houding van de vier.
De houding Ik ben OK, jij bent OK is er één van groei en samenwerking. Je bent assertief, hebt oog voor anderen en je steunt hen waar nodig. Je voelt jezelf sterk en veilig genoeg om je kwetsbaarheid te tonen op momenten dat je daarvoor kiest.
Zolang de leidinggevende en de medewerker (of twee collega’s) zich in deze houding bevinden, wordt er goed gewerkt, volop geleerd en is iedereen tevreden. Er wordt met plezier gewerkt, er is een open houding en het vertrouwen en onderling respect is hoog. Dit alles leidt zeer waarschijnlijk tot de beste prestaties.
Script
Script zou je kunnen zien als een grotendeels onbewust intern beslissingsmodel van mensen waarin staat beschreven wat ze voor zichzelf hebben besloten en bepaald over hoe ze het beste om kunnen gaan met alledaagse situaties. Het Script dat je voor jezelf ‘schrijft’ heeft een dubbele bron: je DNA en al je levenservaringen. Een voorbeeld hiervan is dat veel mannen nooit in het openbaar zullen huilen, omdat hen in hun jeugd verteld is dat ‘huilen niet voor jongens is’.
De opvatting dat mensen volgens een vastgesteld patroon leven is al lang bekend. Sigmund Freud noemde de neiging tot herhaling van het verleden ‘herhalingsdwang’. Alfred Adler sprak over ‘levensstijl’ en bedoelde hiermee de manier die mensen gebruiken om problemen te overwinnen en die te maken heeft met identiteit. Eric Berne borduurde voort op dit thema en noemde het Script. In zijn laatste postuum verschenen (1972) boek ‘What Do You Say After You Say Hello?’ definieerde Berne script als volgt:
‘A script is an ongoing program, developed in early childhood under parental influence, which directs the individual’s behaviour in the most important aspects of his life’.
Mensen leven volgens het Script, het levensplan dat verloopt volgens een vastgesteld patroon. Je kunt het een beetje vergelijken met het script van een film of boek waarin het verhaal, de personen, de omgeving en de acties beschreven worden.
Volgens Berne is het ‘schrijven’ van het Script kort na de geboorte begonnen, na vier jaar is er een besluit genomen over de essentie van het plot en op zevenjarige leeftijd zijn alle belangrijke details van het verhaal klaar. Tussen het zevende en twaalfde jaar wordt het verhaal bijgesteld en hier en daar wordt er iets toegevoegd.
In de adolescentie wordt het verhaal herzien door het te actualiseren met meer realistische elementen. Nu we volwassen zijn is het verhaal buiten het bereik van ons bewuste geheugen.
Dr. Taibi Kahler, concludeerde dat er legio ouderlijke geboden zijn waaruit Script kan zijn ontstaan. Op basis van duizenden observaties vatte hij al deze geboden samen tot de volgende vijf zogenaamde drivers. Drivers zijn je kwaliteiten en vaak ook de voorwaarden voor je successen. Tegelijk vormen ze je achillespees op het moment dat je erin doorslaat. Dan wordt je driver een valkuil.
Naast drivers ontwikkel je als kind ook stoppers. Dat zijn de beslissingen die je genomen hebt wanneer je opvoeders je – verbaal of non-verbaal – duidelijk maakten wat niet mocht. Als kind legde je jezelf beperkingen op zodat je geen gedrag zou vertonen dat je afkeurden. We onderscheiden twaalf stoppers.
De samenhang tussen drivers en stoppers wordt visueel voorgesteld door De Drenkeling, ontwikkeld door Adrienne Lee. De stoppers zijn de bakstenen of gewichten die je onder water trekken, de drivers zijn de ballonnen die je boven water houden. Als het je niet langer lukt om perfect te zijn, je best te doen,… dan trekken je stopper(s) je verder onder water.
Script is het resultaat van een combinatie van erfelijke aanleg en de invloed van de omgeving waarin wij opgroeien. Voor de besluiten die wij uiteindelijk zelf nemen en die ons Script vormen, zijn wij zelf verantwoordelijk. Bewustwording van ons Script is de eerste stap die we moeten nemen om ons Script in positieve zin te veranderen door het nemen van herbesluiten.
Strooks binnen Transactionele Analyse
Binnen Transactionele Analyse spreken we over ‘Strooks’ als eenheid van aandacht en erkenning.
Voorbeelden van strooks zijn een glimlach of een compliment. Maar ook gefronste wenkbrauwen of kritiek op het functioneren zijn Strooks. Wij gebruiken dit concept om feedback geven en vragen een vorm te geven in onze trainingen.
Een organisatiecultuur waar goed wordt gewerkt aan je ‘Strookshuishouding’, geeft richting aan groei, ontwikkeling en verbetering van prestaties. In de grafie hieronder zie je dat Strooks zowel positief als negatief kunnen zijn en voorwaardelijk of onvoorwaardelijk.
Een onvoorwaardelijke Strook gaat over wie je bent, een voorwaardelijke over wat je (niet) hebt gedaan. Er zijn dus vier soorten Strooks waarbij er drie – onvoorwaardelijk en negatief niet – waardevol zijn voor de ontwikkeling van mens, team en organisaties.
Andere modellen en concepten uit de Transactionele Analyse
Binnen Transactionele Analyse zijn nog veel meer concepten en modellen beschikbaar waar we mee werken. Zoals bijvoorbeeld de dramadriehoek, de hechtingscirkel, de Persoon-Rol-Organisatie driehoek, rouwtaken, psychologisch spel, contractering, ruis en contimaninatie en de ’Steps to Success’.
Wil je weten hoe wij TA in organisaties inzetten voor cultuurverandering, persoonlijke ontwikkeling en teamontwikkeling? Neem dan gerust contact met ons op!
Inhoudsopgave
Add a header to begin generating the table of contents
